Falbanki, koronki i hafty

czyli bielizna damska w połowie XIX stulecia

Czas na pierwszy z obiecanego jakiś czas temu cyklu postów o strojach damskich w trzech dekadach: latach 40., 50. i 60. XIX wieku. Bieliznę zrobiłam przekrojowo, ale późniejsze posty podzielę chyba na epoki.

Bielizna w "grzecznym" XIX wieku była o wiele bardziej obfita, niż w frywolnym wieku XVIII. Oczywiście jej kolejne warstwy przybywały stopniowo. Jak pamiętamy z poprzedniego wpisu bieliźnianego, na przełomie wieków stylizujące się na greczynki elegantki pozbywały się nie tylko stelaży i poduszek, lecz często nawet i gorsetu. Po burzliwym okresie wojen napoleońskich, w miarę stabilizacji nowego ładu społecznego i utrwalania się nowego podziału Europy, moda również wracała do swojej wcześniejszej, obfitej wersji. Działo się to głównie w latach 20. i 30. XIX wieku, o których tu nie piszę, bo za modą tych dekad jakoś nie przepadam (tj. nieszczególnie chce mi się z nich szyć coś na siebie, ale może kiedyś się to odmieni ;) ). 

Z każdym kolejnym rokiem talia się obniżała, a spódnica rosła wszerz, po to, by w latach 40. wyglądać tak, jak na obrazku powyżej. Ze wszystkich elementów bieliźnianych koszula przez okres rewolucji i wojen napoleońskich przeszła bez szwanku i w latach późniejszych nadal była obowiązkowym elementem, rozpoczynającym poranny rytuał ubierania. To samo tyczy się pończoch, które (szyte z bawełny lub jedwabiu) sięgały za kolano i były przytrzymywane haftowanymi podwiązkami. Długi gorset, formujący talię w jej anatomicznym miejscu, unoszący oraz zaokrąglający biust i kształtujący biodra usztywniany był drewnianym lub metalowym płaskim buskiem, przypominającym deseczkę wsuwaną z przodu. Dodatkowym usztywnieniem były fiszbiny wielorybie, umieszczone głównie na przodzie, lecz także po bokach i w tyle gorsetu.

Nowością dziewiętnastowieczną (mniej więcej od lat 1820.) stały się pantalony - dwie połączone w pasie i obszyte koronką u dołu nogawki, zasłaniające nogi... i tylko nogi. Dzisiaj ten fakt jest zadziwiający. Wszak pantalony to zupełna odwrotność współczesnej nam bielizny! :D Niekiedy nakładano je na koszulę, wyciągając jej rożki z przodu i z tyłu, a kiedy indziej to koszula przysłaniała pantalony.
Na tę pierwszą bieliznę, która była blisko ciała nakładano to, co miało formować szeroką spódnicę. Pierwsza krynolina (od crin - włosie końskie oraz lin - len) składała się z wielu sztywnych halek, których minimum stanowiły cztery: pierwsza usztywniona włosiem, na nią druga - watowana, sięgająca kolan lub poduszka poszerzająca w kształcie wałka (podobna, jak w XVIII wieku), następnie płócienna lub lniana, mocno krochmalona halka z obfitymi, również krochmalonymi falbanami, a na sam wierzch, tuż pod suknią - lekka haleczka muślinowa.

W latach 1850. wykrój koszuli z dużym dekoltem, często odsłaniającym ramiona właściwie się nie zmienił. Takie same noszono również pończochy, szyte lub dziergane i przytrzymywane podwiązkami. Wygląd pantalonów także nie uległ zmianie, małą metamorfozę przeszedł natomiast gorset. Wcześniejszy, ze względu na funkcję kształtowania bioder sięgał bardzo nisko, a sztywny, drewniany busk mógł wbijać się przy siadaniu i nie pozwalał na zachowanie naturalnej sylwetki w ruchu. Pamięć o nim musiała mocno zachować się we wspomnieniach, skoro jeszcze moja babcia powtarzała, że dawniej panienki siedziały prosto, jakby kij połknęły. Teraz już wiem, co to za "kij" ;)
Tymczasem w latach 50., pracując nad węższą i mocniej zaznaczoną talią, przy okazji skrócono i wyprofilowano też gorset tak, by był wygodniejszy w noszeniu.
Aby nie odznaczał się pod sukienką, zakładano na wierzch staniczek gorsecikowy, który mógł zawierać różne ulepszenia, powiększające biust (tutaj tego typu wiktoriański push-up zastosowany bezpośrednio w staniku sukni). Ówczesnym kobietom najbardziej zależało na wąskiej talii i odpowiadających sobie wielkością bioder i ramion / biustu, co dodatkowo podkreślało wąską kibić. O ile większy biust można było osiągnąć za pomocą ulepszeń i dodatków przy sukni (o których później), tak o odpowiednią szerokość spódnicy dbała krynolina.
Tym razem z pomocą przyszła nauka. W czerwcu 1856 roku wynaleziono krynolinę taką, jaką znamy pod tą nazwą dziś. Giętkie, metalowe druty kształtowano w obręcze i z nich, za pomocą bawełnianych taśm tworzono okrągły, kopulasty stelaż, na którym opierała się suknia. Dzięki temu jej spódnica miała pożądany kształt dzwonka, a sama krynolina była wygodniejsza od swojej włosianej poprzedniczki. Nie trzeba było kilogramów krochmalonych halek - wystarczyło kilka, by osiągnąć o wiele lepszy efekt.

W kwestii kroju koszuli, pantalonów i pończoch lata 60. nie przyniosły wielkich zmian. Gorset natomiast, w miarę postępu techniki, zyskał nowych sprzymierzeńców w formowaniu doskonale wąskiej talii. Był to przede wszystkim lekki, metalowy, zapinany busk, a oprócz niego - metalowe fiszbiny i metalowe kółka w tyle, przez które przewlekano tasiemki do wiązania gorsetu (nie znalazłam dokładnej informacji o roku, w którym się pojawiły, tylko ogólną o połowie XIX wieku, więc giętkie, metalowe fiszbiny i kółka mogły istnieć już w poprzednich dekadach).
Staniczek gorsecikowy nadal noszono z upodobaniem, tak samo, jak wierzchnie halki, wyposażone dodatkowo w nadające miękkości sukni falbany. Natomiast krynolina pod nimi w 1862 roku uległa zmianie. Wyjęto części obręczy z przodu (co dało efekt spłaszczenia) po to, by dodatkowo uwypuklić suknię w tyle. Ta na powyższym obrazku ma jeszcze dodatkowe, małe półobręcze unoszące suknię na wysokości pośladków, co niewątpliwie jest już nieśmiałą zapowiedzią późniejszej mody na turniurę.

Wracając do krynoliny, nie obyło się również bez skandalu. Niektórzy moraliści uznali ją za nieodpowiednią, ponieważ nogi, zamiast być ściśle otulone halkami, pod stelażem zyskiwały wolność. Nietrudno było również o liczne wypadki z udziałem krynoliny. Można się było nie zmieścić w drzwiach. Można się było zaklinować w dorożce. Wiatr mógł podnieść suknię do góry i pokazać nogi. Można było w tańcu zarzucić obręczą i ukazać rąbek halki. Horror! :D Nie mówiąc już o poważniejszych przypadkach, jak zahaczanie suknią o drobne przedmioty i istne spustoszenie nie tylko wśród modnych, kruchych bibelotów, lecz także w pracy (służące, robotnice). Ze względu na swoją niespotykaną dotąd szerokość, krynolina stwarzała też zagrożenie pożarowe. Wystarczyło, że jakaś panna chciała ogrzać się przy kominku i, zapomniawszy o rozmiarach spódnicy, stanęła za blisko ognia...

__________________

Źródła obrazków: 1, 2, 3