"Myślenie często napełniało mnie smutkiem, kochana, lecz działanie nigdy"

Większość z Was już pewnie wie (i ma dość mojego fangirlowania na facebooku :P ), że wprost oszalałam na punkcie tej książki! Przygotujcie się na bardzo entuzjastyczny tekst :)

Północ i Południe jest jedną z tych książek, które w Polszcze pojawiły się już po filmowej adaptacji. Niestety - bo część z nas po zobaczeniu filmu nie potrafi już sobie wyobrazić świata przedstawionego po swojemu i "stety" - bo gdyby nie doskonały serial, pewnie wiele z nas nigdy by o tej powieści nie usłyszało, nie mówiąc już o błogosławieństwie, jakim są aż dwa tłumaczenia na język polski. Jeśli porównamy powieść z serialem, dostrzeżemy, że na ekranie wiele rzeczy zostało pozmienianych (ale tak umiejętnie, że nie zaburza to fabuły, ani nie zniekształca tego, co zawarła w swojej książce Gaskell - może za wyjątkiem niechlubnego czynu Johna w przędzalni, której to sceny w książce na szczęście nie było! :) ). Przede wszystkim szorstkie charaktery bohaterów zostały wyprasowane, co widać najbardziej u Higginsa. W filmie mamy do czynienia z działaczem społecznym, przypominającym współczesnych nam związkowców, podczas gdy w powieści Nicolas jest bardziej złożoną postacią - inteligentny, twardy jak kamień, brutalny w swoich poczynaniach, a przy tym prosty i biorący świat takim, jaki jest. Higgins w powieści zdecydowanie bardziej przypomina dziewiętnastowiecznych robotników, niż jego filmowa wersja, przy czym muszę przyznać, że bardzo go polubiłam i to nie tylko za jego szczerość i dobre serce, ukryte pod dość nieokrzesanym obejściem - składnia i leksyka jego wypowiedzi też były cudowne <3 Chyba pokuszę się o angielski oryginał.

Znienawidziłam natomiast matkę pana Thorntona i cały czas żywiłam cichą nadzieję, że jednak w którymś rozdziale wpadnie pod omnibus >:) W filmie była dumna, surowa i nieustępliwa, przez co wzbudzała refleks, ale w powieści po prostu jest potworem. Za każdym razem, jak wzdychałam do Thorntona i zastanawiałam się, czy ma jakieś wady, przypominałam sobie o jego matce i zdejmowała mnie groza. O, pani Gaskell, dlaczego nam to robisz! Podczas czytania fragmentów z matką, wyglądałam mniej więcej tak, przy czym jednocześnie niemałą przyjemność sprawiało mi analizowanie dość skomplikowanych zależności między bohaterami. Większość z nich ma mocne charaktery i to ich konfrontacje wzbudzały moje największe zainteresowanie. Tym razem pani Gaskell nie zawiodła mnie. Oprócz wątków społecznych, w powieści znalazły się również dość wnikliwe analizy psychologiczne, przy czym należy pamiętać, że to wciąż Elizabeth Gaskell, nie panny Bronte. Nie znajdziemy w tej powieści całej gamy emocji, różniących się od siebie ledwie zauważalnymi tonami, lecz raczej mocno działające na wyobraźnię opisy odczuć i doznań bohaterów. Bardzo ucieszyło mnie to, że Gaskell poświęciła miejsce na uczucia Thorntona, czego Bronte zazwyczaj nie robiła (i do czego miała prawo - Charlotte rozmawiała zaledwie z kilkoma mężczyznami w życiu, podczas gdy Elizabeth, jako żona pastora musiała mieć kontakt z parafianami i siłą rzeczy znać ich rozterki, co dawało jej słusznych rozmiarów materiał na męskich bohaterów). Co do samego Thorntona - napiszę tylko, że jest jeszcze lepszy, niż w serialu. Podczas czytania, ze zdziwieniem odkrywałam, że ma on wszystkie cechy mojego ideału mężczyzny i że lepszego i bardziej pasującego mi bohatera już chyba w żadnej książce nie znajdę. Więcej nie napiszę, bo nie chcę, żeby ten post zamienił się w odę pochwalną na cześć Thorntona (za to, jaki jest) i pani Gaskell (za to, że go wykreowała).

To, co jeszcze podobało mi się w powieści, to sposób podejścia bohaterów do uczuć. Różni się on co prawda od tego, co znajdziemy w powieściach mojej ukochanej Charlotte, lecz równie fascynujący. Bohaterowie Północy i Południa są niesamowicie powściągliwi i opanowani - z zewnątrz nic nie zdradza szalejącego w ich wnętrzu sztormu. Wnikliwy obserwator jednak zauważyłby (to zdanie często pojawia się w powieści) ledwie widoczną zmarszczkę na twarzy, rozszerzone źrenice, lekkie drżenie głosu... Tylko drobny szczegół wymyka się wiktoriańskiej kontroli i uporządkowaniu, by stać się furtką do bogatego wnętrza bohatera i kłębiących w nim odczuć. Przyznam, że przy tej powieści kilka razy zdarzyło mi się nawet płakać. Margaret ze swoją wewnętrzną, kobiecą siłą i mocnym poczuciem tego, co jest właściwe (które często nakazuje jej łamać konwenanse i ściągać na siebie kłopoty) zyskała moją ogromną sympatię, toteż gdy Gaskell doświadczała ją kolejnymi stratami i ściągała na nią kolejną żałobę i udręczenie; gdy poczucie utraty było tak silne, że cały świat wydawał się zaciągnięty czernią, powietrze zbyt ciężkie, by nim oddychać, a myśli zbyt umęczone, by biec zwykłym sobie torem, z żalu nad panną Hale popłynęły łzy. Co miałam robić? Chyba tylko to, co bohaterowie tej powieści, gdy skrywane emocje stają się dla nich zbyt silne - odwrócić się plecami do innych i do całego świata. Zostać sam na sam z rozrywającym cierpieniem, sposobem Thorntona wybrać drogę samozniszczenia.

Takie są reguły Północy - miejsca, w którym ludzie skazani są na ciężką pracę od rana do wieczora, spędzają życie w cieniu i w niekończącym się huku wiktoriańskiej maszynerii. Ich miejsce jest w ziemi, nie dla nich zbytki i zabawa, ani rustykalne uroki spokojnego życia na Południu. W takim mieście i poprzez takie, bądź co bądź traumatyczne wydarzenia kształtują się ich charaktery. Trzy lata, które obejmują czas trwania powieści odciskają na Margaret i Johnie piętno starości, chociaż oboje wiekiem nadal są młodzi. Gdy czytałam ostatni rozdział i dostrzegłam w nich te nieodwracalne zmiany, gdy widziałam, z jakim chłodem i obojętnością się do siebie odnoszą, znowu miałam oczy pełne łez. Chciałam rzucić książką i wrzasnąć: Pani Gaskell, dlaczego pani mi to robi?! Skoro w życiu nie ma szczęśliwych zakończeń, niechże przynajmniej w książkach będą!

Ale pani Gaskell dobrze wiedziała, co i jak pisze. Północ i Południe to nie tylko powieść o niemożliwej do zniesienia stracie i cierpieniu, które jest w stanie przemielić każdy, nawet najtwardszy charakter. To też powieść o tym, jak złe rzeczy zamienić w dobre, jak można nauczyć się pozyskiwać kształtujące nas doświadczenie z traumatycznych wydarzeń; o tym, że często jesteśmy w stanie znieść to, co wydaje się nie do zniesienia i że to właśnie świadczy o naszej sile.

I w tym odzwierciedlają się również społeczne wątki obecne w książce. Nie jest to literatura, do jakiej przywykliśmy, czytając społeczne powieści pozytywistów, czy realistów. Nie znajdziemy tu bohatera zbiorowego, ani wnikliwych analiz wpływu zasad wolnego rynku na jakość życia robotników. To bardzo kobieca powieść i takie jest też obecne w niej spojrzenie na kwestie społeczne. Gaskell traktuje swoich bohaterów indywidualnie. Nie ma klasy panów i robotników, bo każdy jest inny i każdy odpowiada za siebie. Jednocześnie przebieg akcji i wypowiedzi bohaterów pokazują wyraźnie, że przemoc, wyzysk, bezmyślne popieranie różnych ideologii oraz zasada głosząca, że cel uświęca środki przynoszą tylko cierpienie i straty. Gaskell nie neguje zasad wolnego rynku, tylko łagodzi je kobiecą ręką - proponuje dialog i współpracę zamiast walki klas, współczucie i zrozumienie zamiast próby sił, równowagę w miejsce relacji nadrzędno-podrzędnych.

Ten tekst jest niewystarczający. Mogłabym napisać jeszcze z dziesięć takich lub założyć osobnego bloga z postami poświęconymi różnym wątkom tej powieści. Jednocześnie zdaję sobie sprawę, że ten tekst w ogóle nie jest obiektywny i pewnie części z Was (szczególnie tej, która nie toleruje kobiecego pisarstwa) nie podobała się / nie spodoba się ta powieść. Cóż, miałam to szczęście, że sięgnęłam po nią w odpowiednim momencie życia i przez to Północ i Południe stało się dla mnie wyjątkowe. I to na tyle, że (po raz drugi w życiu) mam ochotę otworzyć książkę znów na pierwszej stronie i przeczytać ją jeszcze raz. Waham się tylko, czy wrócić do tłumaczenia, czy też raczej pokusić się o oryginał. Może to drugie..?

10/10 ♥