Świątecznie - dziewiętnastowiecznie!

Na blogu zawitał już śnieg i nieśmiertelna muzyka z Dziadka do Orzechów Piotra Czajkowskiego, wobec tego czas na świąteczny post!

Nie wiem, czy wiecie, ale wiele świątecznych tradycji, a także i to, jak w ogóle postrzegamy Boże Narodzenie; to, dlaczego przydajemy tym kilku dniom w roku specjalne znaczenie, ma swoje korzenie właśnie w XIX wieku!

Dziadek do Orzechów, Dziewczynka z zapałkami, Opowieść Wigilijna - one wszystkie powstały w samym środku wieku XIX. Nawet choinka pojawiła się w tym właśnie czasie!

Właściwie, zaczęło się od tego, że w tym roku chciałam wreszcie zobaczyć cały balet. Dziadka do Orzechów znałam wcześniej we fragmentach i jakoś nie miałam cierpliwości, żeby wreszcie obejrzeć całość. A że chciałam zrobić to porządnie, zabrałam się za czytanie libretta, bo przecież samej powieści, na podstawie której powstał balet nie... zaraz... gdzieś już to czytałam! Przecież wiem, co będzie dalej! I tak okazało się, że przeczytałam, a właściwie, to przeczytano mi kiedyś do poduszki Dziadka do Orzechów :) Nie wiem tylko, czy był to oryginał z 1816, czy adaptacja Dumasa, czy też jeszcze jakaś inna, uwspółcześniona wersja... 

Zaraz przypomniało mi się, jak byłam małą dziewczynką, zadźwięczał mi nawet w głowie głos mamy, czytającej powieść i przypomniały się wszystkie emocje, które towarzyszyły całkiem małej, dziecięcej wersji Porcelany podczas czytania :)

Sam balet, choć oglądałam rosyjską wersję, szczególnie mnie nie urzekł. Może dlatego, że więcej było w nim popisów tancerzy i ich doskonale wyćwiczonych, niemal mechanicznych ciał, niż emocji? Niemniej, muzyka jest bardzo świąteczna i bardzo w stylu Czajkowskiego, który, wraz z Tołstojem i całą carską Rosją, wprowadza się do mojego buduaru na zimę i zostaje przy parującej z samowara herbacie.

Wspomnienie lektury o zabawkach ożywających w oszklonej szafie i zaczarowanym Dziadku przypomniała mi o innych opowieściach świątecznych, zazwyczaj tych smutnych. Być może poprzez kontrast, dziewiętnastowieczni pisarze umieszczali akcję swoich utworów i biednych, samotnych, porzuconych bohaterów w tym szczególnym (około świątecznym) czasie, w którym nikt nie powinien być sam, w którym odżywają nagle między ludźmi uczucia bliskości, miłości i rodzinnego ciepła. Ileż to łez polało się z moich oczu, gdy w podstawówce czytałam baśnie o Dziewczynce z zapałkami i Choince. Przemiana Scrooge`a jakoś nieszczególnie robiła na mnie wrażenie, ale jednak Opowieść Wigilijna zostawiła w moim postrzeganiu świąt (i w ogóle dziewiętnastego wieku chyba) szczególny ślad. Gdy myślę o Bożym Narodzeniu w XIX wieku, to z jednej strony wyobrażam sobie ulice pełne świateł, drzwi domów ozdobione wieńcami i liśćmi ostrokrzewu, w środku szczęśliwą, ogromną (jak to w XIX wieku) rodzinę przy suto zastawionym stole; w powietrzu unoszące się zapachy pomarańczy i migdałów, oczywiście dzieci siedzące wkoło choinki, na której płoną prawdziwe świece, i bawiące się drewnianymi zabawkami. Z drugiej strony wyobraźnia podsuwa mi ich rówieśników, którzy przez nędzę nie mogą obchodzić świąt takich, jakimi je sobie wyobrażają i tylko obserwują je, zaglądając przez zaszronione szyby. Myślę, że to właśnie te świąteczne opowieści uświadomiły mi, na długo zamin zaczęłam się interesować dawnymi czasami, dwoistość w życiu, moralności, postępkach... całej dziewiętnastowiecznej rzeczywistości.

Przy okazji, nie wiem, czy wiecie, ale najbardziej popularny (świecki, szopka to co innego :) ) symbol świąt - choinka - swój początek ma właśnie w XIX wieku!

Wcześniej była znana w Niemczech, a wraz z końcem XVIII wieku zwyczaj wnoszenia drzewka do domu i strojenia go rozprzestrzenił się na całą Europę! W Polsce czasem ustawiano w kącie snop słomy, który potem stopniowo wypierała właśnie niemiecka choinka. W ogóle, polskie zwyczaje są niesamowite: niemal w każde święta mój osiemdziesięcioletni dziadek opowiada, że u niego w domu na Kresach gospodarz podczas Wigilii rzucał łyżeczkę kutii do góry. Jeśli przykleiła się do sufitu - zwiastowało to pomyślny rok. Jako dzieci zawsze marzyliśmy (mój brat i ja), by dziadek tak zrobił, doprowadzając biedną babcię na skraj załamania nerwowego (bo kto potem wyczyści ten sufit?!) :D

Wracając do choinki, w XIX wieku przyozdabiano ją zazwyczaj:

• słodyczami, czyli piernikami, ciastkami, jabłkami, kostkami cukru o różnych kształtach,
• "zabawkami", czyli własnoręcznie robionymi ozdobami z papieru
• i prawdziwymi świeczkami, co często (niestety!) kończyło się pożarem.

Brytyjska królowa Wiktoria tak opisuje swoją choinkę z 1832 roku:

"Po obiedzie udaliśmy się do salonu, niedaleko jadalni. Były tam dwa wielkie, okrągłe stoły, na których ustawiono dwa drzewka przystrojone światełkami i cukrowymi ozdobami. Dookoła drzewek leżały wszystkie prezenty" 

(źródło cytatu; tłumaczenie moje)

Dwie choinki! Święta na pewno były iście królewskie!

I, cóż, pozostaje mi już tylko życzyć Wam takich samych: królewskich, bardzo dziewiętnastowiecznych, przepełnionych miłością i ciepłem Świąt Bożego Narodzenia. Ale, zanim pożegnam się w Wami na czas świąt, zostawię wam jeszcze dwie kolędy, pochodzące - a jakże! - z XVIII i XIX wieku, obie pewnie znacie:

Kolęda Bóg się Rodzi (matko, zawsze od niej i od tego wykonania zaczynała się u babci Wigilia! Aż czuję te zapachy: choinki, pierników i wigilijnych dań!) powstała pod koniec XVIII wieku (1792), a została napisana przez jednego z najlepszych ówczesnych poetów nurtu sentymentalizmu - Franciszka Dionizego Kniaźnina, zaś...

... może mniej popularna w wykonywaniu, ale równie dobrze znana Mizerna cicha (1849), stworzona przez poetę doby Romantyzmu - Teofila Lenartowicza. Charakterystyczne jest w niej to, jak melodia i tekst oddają niewesołą sytuację Polaków, którzy (jak Lenartowicz) nie zdecydowali się na emigrację.

I znowu mamy dwa oblicza świąt - wesołe i kontrastowe. Tak już chyba być musi i będzie. Tymczasem zostawiam Was już i życzę Wam wszystkim wspaniałego świętowania, kochani!

______________________________________________

źródło obrazków: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8.