Niebezpieczne związki mody i polityki

...w ostatnim ćwierćwieczu XVIII wieku.

 Zgodnie z obietnicą przychodzę z postem o związkach mody i polityki pod koniec XVIII wieku.

Księżna Devonshire i Jerzy III (źródła: 1, 2)

W XVIII stuleciu - wieku filozofii i rewolucji polityka zawładnęła niemal całym ówczesnym życiem i była stale obecna, gdziekolwiek by nie spojrzeć. Ta tendencja uwidoczniła się również w trendach, dyktowanych przez ówczesne ikony mody. Ponieważ kobiety nie mogły ani kandydować w wyborach, ani oficjalnie zajmować się polityką, te, które się tym pasjonowały znalazły inny sposób na ukazanie swoich politycznych sympatii i zamanifestowanie swojego stanowiska w różnych politycznych kwestiach.

Księżna Devonshire i Lady Worsley (źródła: 1, 2, 3)

W Anglii niekwestionowaną królową mody i polityki (oraz hazardu :P ) była Georgiana Cavendish, księżna Devonshire, która nie kryła się ze swoimi poglądami i oficjalnie wspierała postępową partię wigów (nawiasem mówiąc przynależał do niej daleki krewny księżnej, Charles James Fox). Legenda głosi, że przed wyborami w 1784 roku Georgiana "kupowała" głosy za pocałunki.

Zaangażowanie Georgiany było jednak o wiele poważniejsze - strojem starała się zmienić ówczesne konwenanse i rozszerzyć pole działania kobiet na sfery od lat przypisywane mężczyznom. Księżna Devonshire chciała, by kobiety mogły swobodnie jeździć konno, polować, a także towarzyszyć swoim mężom na wojnie. Sama z resztą spędziła jakiś czas u boku męża w obozie wojskowym w Derbyshire podczas zbrojeń przed możliwą wojną z Francją i Ameryką w 1778 roku. Miała nawet pomysł stworzenia specjalnego damskiego "pułku", złożonego z żon dowódców, które miałyby wspierać swoich mężów w obliczu niebezpieczeństwa. Do tego celu, wyczuwając i wykorzystując nadciągające, maskulinizujące trendy w modzie damskiej, wylansowała damski mundur wojskowy en militaire - będący odmianą redingote - stroju jeździeckiego. Kobiecy mundur wzorowany był na ubiorze męskim (koszula, fular, kamizelka) i wojskowych mundurach (kolorystyka, epolety, galony). Dopełnienie wygodnego zestawu stanowiła szeroka spódnica i kapelusz z bobrowej sierści (beaver hat), zastępujący modną wysoką koafiurę oraz szpicruta. Tak przyodziane kobiety nie obawiały się już ani szybkiej jazdy konnej, ani polowania, ani nawet wojny. W redingote en militaire były gotowe na wszystko!

Maria Antonina (źródła: 1, 2, 3)

Po drugiej stronie Kanału La Manche natomiast przyjaciółka Georgiany, Maria Antonina jedynym dostępnym jej środkiem - modą starała się umacniać, czy też właściwie ratować pozycję monarchii w pogrążonej w rewolucji Francji. Gdy sytuacja rodziny królewskiej była na tyle zła, że należało wzmocnić ochronę, sprowadzono do Francji dodatkowe wojsko - Flamandzki Regiment Królewski, którego zadaniem było czuwać nad bezpieczeństwem królewskiej pary. Z tej okazji, 1 X 1789 wydano bankiet dla nowo przybyłych, na którym pojawili się monarchowie. Maria Antonina, chcąc zaznaczyć swoje stanowisko w kwestii rewolucji ubrała się w białą (kolor symbolizujący dynastię Burbonów, z której pochodził jej mąż, Ludwik XVI ) suknię z niebieskimi (kolor symbolizujący szlachtę) elementami, którą przyozdobiła turkusami, a we włosy wpięła niebieskie pióra. Entuzjazm żołnierzy odzwierciedlił znaczący gest, gdy część z nich poodwracała przytwierdzone do mundurów trójkolorowe, rewolucyjne kokardy na białą stronę, co pokazało ich oddanie królewskiej parze.

Rok później, na trzy lata przed śmiercią królowa była już ostrożniejsza. Los monarchii właściwie był już przesądzony i jedyne, co dało się zrobić, to załagodzić reakcje wściekłego tłumu. Z okazji Fete de la Federation, 14 VII 1790 r., zmuszona do udziału w obchodach królowa przybrała włosy piórami w rewolucyjnych kolorach - białymi, niebieskimi i czerwonymi, dając do zrozumienia, że szanuje ideę równości, którą wyznawali rewolucjoniści, oraz że nie jest przeciwko swojemu ludowi, lecz razem z nim.

Izabela Czartoryska (źródła: 1, 2)

Osiemnastowieczne idee brutalnie obeszły się również z naszym krajem, owocując trzema rozbiorami. I tu, w Polsce również moda okazała się drogą ratunku. Izabela Czartoryska, przekształcając zachodnie wzorce, agitowała na rzecz odzyskania niepodległości. Wszystko zaczęło się od typowo osiemnatsowiecznych zabaw w Puławach - maskarad, domowego teatru i kolekcjonowania. Z kolekcji powstały pierwsze w Polsce muzea - Świątynia Sybilli i Domek Gotycki, natomiast w 1784 roku w Puławach wystawiono sztukę autorstwa Franciszka Dionizego Kniaźnina, z muzyką Lessela, "Matka Spartanka", w której główną rolę zagrała Izabela. Treścią sztuki była walka Sparty (=Polska) z Tebami (=zaborcy), zaś Matka Spartanka ofiarowała wszystkie swoje siły wychowaniu synów, którzy mogliby się przyczynić do pokonania wrogów. Sztuka ta zapoczątkowała nie tylko modny przez cały XIX wiek stereotyp matki-Polki, lecz także stała się dla Izabeli początkiem jej intensywnej działalności na rzecz przywrócenia niepodległości. Pomagał w tym również strój z polskimi elementami, w którym księżna Czartoryska dała się sportretować Marii Cosway (obrazek po prawej) i do którego noszenia namawiała każdego.

Aubert - Francuz, rezydujący w okresie sejmu z 1786 r. w Warszawie pisał o modowo-patriotycznej działalności Izabeli: "Księżna zaprezentowała się szlachcie w stroju dawnych Sarmatów, rozprawiając jedynie o cnocie, ojczyźnie i trudach, których nie szczędzi, aby wychować swe dzieci na przyszłych restauratorów".

Jak widać z dzisiejszego punktu widzenia, osiemnastowieczne związki mody i polityki nie zawsze kończyły się happy endem, jednak zawsze moda stawała się azylem w niebezpiecznych politycznie czasach, a kobiety, dzięki strojom, mogły wyrazić to, na co nie pozwalały im konwenanse, i tym samym brać pełny udział w politycznych wydarzeniach swojego kraju, nierzadko kształtując jego losy.