U księżnej Radziwiłłowej w Nieborowie

Na tę jesień, gdy słońce przestaje doskwierać, jego światło powoli staje się złote i ciepłe, a wieczory długie, zaplanowałam cykl postów o dawnych ogrodach. Będzie troszkę teorii (oddzielnie) i praktyki - w formie spacerów. Od czasu do czasu zerkniemy również do pałaców znajdujących się nieopodal. Dzisiaj pierwszy post - spacer po nieborowskich włościach Heleny Radziwiłłowej.

W małej miejscowości, do której trudno się dostać leżą niegdysiejsze włości Radziwiłłów. Do pałacu w Nieborowie prowadzi droga przez szeroką bramę i niewielki park. Sam pałac, cichy i z zewnątrz niepozorny, jakby zapomniany skrywa w sobie cudne wnętrza i skarby, na widok których nie raz mało nie zakrzyknęłam z zachwytu.

Masywne drzwi we wschodniej wieży pałacowej prowadzą przez Korytarz Rzymski do mrocznej Sieni Głównej. Herby na ścianach uwieczniają dawnych właścicieli tego, powstałego w XVI wieku dworu, a ciężkie, barokowe meble, neorenesansowa boazeria, Głowa Niobe, klasycystyczny zegar londyńskiej formy Hectora Simpsona i niezwykły, lustrzany reflektor teatralny z Petersburga końca XVIII wieku tworzą wrażenie miejsca osobliwego, nieco pokrytego kurzem i tajemnicą kilkuset lat jego istnienia.

Do wnętrza pałacu prowadzi nas Główna Klatka Schodowa wykafelkowana w całości holenderskimi płytkami z początku ubiegłego wieku. Na szczycie schodów królują greckie urny z kolekcji Heleny Radziwiłłowej, a naprzeciw nich wiszą liczne portrety osób związanych z rodami panującymi przez lata w pałacu.

Być może tymi właśnie schodami niegdysiejsi goście przybywali na bal, bo tuż za nimi, po lewej otwiera się przed nami Biała Sala - obszerna, ozdobiona jasną sztukaterią i złoceniami, z kryształowymi żyrandolami spływającymi z gracją z sufitu. W zimowe dni salę ogrzewał marmurowy kominek skopiowany na wzór tego w paryskim Palais Royal, zaś poza sezonem domownicy zbierali się w jednym z rogów sali, w którym zaaranżowano domową kaplicę.

Za kolejnymi drzwiami wita nas Gabinet Żółty zaprojektowany w stylu klasycystycznym w latach 1780. przez Samuela Bogumiła Zuga. Miękkie obicia z tkaniny liońskiej w barwne pasy tworzą pogodny i żywy charakter wnętrza, a mahoniowe biurko, sekretarzyk i zegar z końca XVIII wieku oraz rokokowa komódka zapraszają do podjęcia codziennych życiowych aktywności. Gabinet ogrzewa piec z białych kafli ulokowany w półkolistej niszy.

W Gabinecie można znaleźć też coś, o czym zawsze marzyłam i nie przypuszczałam, że właśnie w Nieborowie przyjdzie mi się temu przyjrzeć. Mowa o harmonice szklanej - instrumencie z przełomu  wieków złożonym ze szklanych elementów, z których dźwięk (po wprawieniu ich w ruch) wydobywano za pomocą dotyku. Subtelnej grze towarzyszyła niezwykła, "duchowa" barwa szklanej muzyki, z którą wiązano równie niesamowite historie o utracie zmysłów i przytomności spowodowanych słuchaniem brzmień nie z tego świata... 

Jest piękna, prawda? Zachwycałam się nią dobry kwadrans!

(TUTAJ Adagio KV617a Mozarta skomponowane i zagrane na podobnej glassharmonice)

Przejście z Gabinetu prowadzi nas w głąb pałacu do najpiękniejszego (według mnie) pokoju - Sypialni. Miękka, maleńka jak bombonierka, wyłożona pistacjowymi obiciami sypialnia zachęca do spędzenia w niej nocy. Całe wyposażenie zostało złożone z mebli polskich i francuskich. Na uwagę zasługuje chyba przede wszystkim łóżko a la francaise ulokowane we wnęce, o którym marzę już od lat. Obok stoi dopasowany stylem parawan i niewielkie mebelki - sekretarzyk bonheur-du-jour, konsola, rokokowy fotelik i szafka z manufaktury Pierre`a Roussella z lat 70. XVIII wieku. Sypialnię ogrzewa umieszczony w narożnej wnęce kominek.

Naprzeciw łóżka wisi mały, owalny portrecik, który jest niczym innym, jak dziełem pędzla samej Vigee Le Brun, oficjalnej portrecistki Marii Antoniny. Tym razem, już wiele lat po śmierci królowej, w 1802 roku, pani Le Brun namalowała młodziutką Anielę Czartoryską związaną pochodzeniem z rodem, do którego należał pałac. W lekkiej sukience w stylu dyrektoriatu ozdobionej złotą szarfą i takimi guzami na ramionach, Aniela prezentuje się tak świeżo, jakby jej młodość nie przeminęła dwa wieki temu, tylko trwała wciąż, jak wieczna wiosna.

Gabinet Zielony, utrzymany również w stylu klasycystycznym sprawia wrażenie przestronnego i przytulnego. Za londyńskim stołem gate-leg i zestawem krzeseł w typie Hepplewhite`a stoi ogromny kredens, wypełniony porcelaną i ceramiką japońską, miśnieńską oraz pochodzącą z innych słynnych manufaktur osiemnastowiecznych w Berlinie, Wiedniu i Sevres. Nieopodal rozpiera się sekretera w typie Sheratona i jej kuzyn sekretarzyk, a na ścianie wiszą portrety Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich.

Wielka, podłużna Biblioteka, mająca być pierwotnie galerią obrazów wypełniona jest mahoniowymi szafami z początku XIX wieku, które zawierają kilkanaście tysięcy starych książek (m. in. pierwszy druk w języku polskim oraz książki oznaczone ekslibrisami St. A. Poniatowskiego). Widoczne na zdjęciu fotele i kanapa kryte zieloną i czerwoną skórą pochodzą z końca XIX wieku.

Za Biblioteką kryje się Mała Jadalnia z rokokowym kominkiem przeniesionym tu pod koniec XVIII wieku, a nad nim - portret Jakuba Fleminga, ale nie zatrzymamy się tam długo, bo tuż tuż, za rogiem czeka nas słynny Salon Czerwony z równie słynnym portretem Anny Orzelskiej z 1728 roku:

Cały salon pokryty jest adamaszkami liońskimi w kolorze, od którego pokój wziął swoją nazwę. A w środku - pełen zestaw rokokowych mebli: dwie komody francuskie, kanapa confidente, pozłacane lustro i konsola, a także aż 11 foteli i dwa kominki. Na środku sali stoją stoły do gier i robótek, czym zajmowano się zapewne za dnia w pałacu w chwilach rekreacji.

Wychodząc z Salonu Czerwonego przenosimy się znów w czasy późniejsze - do Sypialni Księstwa. Szczególną uwagę zwracają tu angielskie meble z końca XVIII wieku i portrety Aleksandra I, Elżbiety Aleksiejewny oraz Leontyny i Bogusława Radziwiłłów, a także kominek z marmuru kanaryjskiego.

Ale nie zabawimy się tu długo. Czas na wizytę w rokokowym buduarze. Na ścianach wiszą portrety Charlotty Corday i królowej Szwecji w stroju Minerwy, co nadaje zdecydowany charakter pomieszczeniu, wbrew cukierkowym stereotypom. Dwie sekretery i dwupłytowy stolik przysłużyły się pewnie powstaniu i przechowaniu wielu sekretnych i niekoniecznie właściwych w treści listów, ale...

...moim ulubionym elementem wystroju jest okno, wybite w latach 1880 i ozdobione tak, że przypomina lustro, z którego widok rozciąga się na ogród za pałacem:

Z pierwotnego ogrodu barokowego zostało już niewiele, a jednak możemy wyobrazić sobie, jak wyglądał przed laty. Dziedziniec z kwietnikami i bukszpanowymi labiryntami, aleja z bocznymi szpalerami lipowo-grabowymi, a za nimi owocowy sad...

Ogród ten pod koniec XVIII wieku otoczony został parkiem krajobrazowym, łączącym go z zabudowaniami folwarcznymi przy pałacu i kanałem wodnym nieopodal, co nie tylko zwiększyło jego powierzchnię, lecz także zmodernizowało otoczenie pałacu zgodnie z preromantycznymi tendencjami początków XIX wieku.

Helena Radziwiłłowa jednak nie zamierzała poprzestać na tym parku. Marzyła o czymś większym, bardziej przestronnym i angielskim, i to właśnie marzenie wkrótce zrealizowała.

Ale o tym opowiem Wam innym razem. Teraz zapraszam na krótki spacer po nieborowskim ogrodzie: