"Czy mogę przebaczyć ci to, że zabijasz siebie?"

Wichrowe Wzgórza. Książka, o której napisano i powiedziano już wszystko. Książka, która mnie - ówcześnie świeżo upieczoną maturzystkę zafascynowała, pochłonęła bez reszty i zawładnęła wyobraźnią. Książka, która zwróciła moją uwagę na twórczość sióstr Bronte i XIX wiek... a jednocześnie książka tak odległa tematycznie i obca temperaturą uczuć, że nie zajęła stałego miejsca w moim sercu. I wreszcie: książka, którą muszę przeczytać ponownie.

Przekładałam kolejną lekturę Wichrowych z roku na rok, bo przecież bez sensu czytać dwa razy to samo, skoro ma się jeszcze tyle nieznanych pozycji na liście! Aż końcem sierpnia, w brzydką, deszczową pogodę otworzyłam je znów na pierwszej stronie i wraz z panem Lockwoodem weszłam pod niegościnny dach Drozdowego Gniazda. Byłam bardzo ciekawa, czy po drodze odnajdę moje maturalne interpretacje tej powieści, czy też okaże się ona dla mnie czymś zupełnie nowym.

Wiele osób widzi w Wichowych Wzgórzach historię niezwykłego uczucia, stawiającego kochanków ponad prawem ludzkim i boskim, a więc apoteozę miłości jako wartości nadrzędnej (Kathy:
"Ja i Heathcliff to jedno. Jest zawsze, zawsze obecny w moich myślach - nie jako radość, bo i ja nie zawsze jestem dla siebie radością, ale jak świadomość mojej własnej istoty"; Heathcliff do Kathy: "tak samo nie mógłbym zapomnieć o tobie jak o własnym istnieniu"). Z taką samą interpretacją można się też spotkać w najsłynniejszej chyba adaptacji filmowej z Ralphem Fiennesem i Juliette Binoche. A jednak, gdy czytałam tę powieść po raz pierwszy, uderzyło mnie w niej zupełnie co innego, i to coś, co potem potwierdziło się w biografiach sióstr.

Emily Bronte - najbardziej tajemnicza z rodzeństwa, spędzająca całe dnie na włóczędze po wrzosowiskach i tworzeniu poezji niezależna dusza, a jednocześnie stara panna żyjąca na zapadłej prowincji i córka pastora, cierpliwie wyrabiająca chleb. Ta dość niepozorna, zamknięta w sobie dziewczyna (jak chcą biografowie) doświadczyła zła bardziej, niż niejeden filozof i asceta. I to doświadczenie widać bardzo dobrze w jej jedynej powieści. Cała treść Wichrowych Wzgórz wydaje się poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie o istotę zła, które nas otacza, którego ziarna są w nas samych i, jeśli znajdą podatny grunt mogą wykiełkować i wydać plony tak, jak stało się to na gruncie powieściowego świata.

Świat ten, obserwowany z góry, ujęty w opowieść starej służącej wydaje się zabawką w rękach diabła. Bohaterowie opętani demoniczną siłą, która tkwi zarówno w nich samych, jak i w opuszczonych i zapomnianych przez innych Wichrowych Wzgórzach mimowolnie jej podlegają, stając się niewolnikami własnego losu. W powieści czas działa na ich niekorzyść, zwielokrotniając tylko przemoc i nienawiść, która wydają się jedynym spoiwem łączącym bohaterów. Zło jest pierwiastkiem obecnym w ich istocie od samego początku (Kathy: "Chciałam tylko powiedzieć, że w niebie byłoby mi źle. Wypłakałam sobie oczy z tęsknoty za ziemią. (...) Mam tyle samo wspólnego z niebem, co z Edgarem Lintonem (...) A dusza Lintona tak się różni od mojej, jak płomień księżycowy od błyskawicy, jak mróz od ognia"), a jedno przypadkowe, złe zdarzenie staje się początkiem całej niepowstrzymanej lawiny innych; wyzwala ogromną demoniczną siłę, która bierze garstkę postaci w swoje władanie i skazuje je na potępienie.

Bronte, tworząc taką fabułę, przedstawiając również miłość jako nieokiełznaną siłę, prowadzącą do destrukcji i wyniszczającą samych zakochanych oraz świat, w którym żyją, zdaje się zwracać uwagę na niebezpieczeństwa płynące z nienaturalnie bliskiej więzi. Ale co ważniejsze, zadaje pytanie: czy instynkt jest ponad rozumem? Czy gwałtowność naturalnej siły niektórych jednostek i kultur stawia je wyżej nad innymi, depcząc porządek i harmonię tych mniej ofensywnych? Kto dał prawo jednym do władzy nad drugimi? Triumf brutalnej, pierwotnej siły mógłby tu być odpowiedzią na wiktoriański kult samokontroli doprowadzonej do nieprzekraczalnych dla człowieka granic. Mógłby, gdyby Emily, ten wolny i niepodległy jakimkolwiek nakazom duch, cokolwiek sobie z wiktoriańskich konwenansów robiła. Pytanie, kim wobec tego była autorka Wichrowych Wzgórz, co kryło się w jej wnętrzu, gdy siedząc wśród skał i wrzosów z drewnianym pulpitem na kolanach zapisywała kolejne stronice? Jak to się stało, że samotna, stara panna mogła stworzyć dzieło tak ekscentryczne i niezwykłe; powieść, która po ponad 160 latach nie przestaje zadziwiać, którą stawia się na równi z najwybitniejszymi osiągnięciami czołowych pisarzy XIX stulecia? Obawiam się, że na te pytania nie ma odpowiedzi. Emily, opuszczając ten świat zabrała ze sobą wszystkie tajemnice, zostawiając nam tylko domysły i wiatr wyjący pośród wrzosowisk...