"Wiem, że mój świat jest prawdziwy. To jedyne, na czym mi zależy"

Czy można zekranizować poezję, przenieść na celuloidową taśmę misterne konstrukcje słów i ciemną głębię metafor? Czy współczesny widz, oglądając taki film może zrozumieć i poczuć to, co jest istotą dziewiętnastowiecznej poezji?

Nie miałam o tym pojęcia, dopóki w 2009 roku nie zobaczyłam filmu Bright star w reżyserii Jane Campion, jakże różnego od jej Fortepianu, a jednak równie mocno (może nawet bardziej) urzekającego.

To, co jest w tym filmie niezwykłe, to to, że opiera się on na listach i wierszach angielskiego poety z początku XIX wieku, Johna Keatsa, i jest nakręcony zgodnie z ich estetyką i według zasad nimi rządzących. Nie znajdziemy w Bright star wielkich emocji, ani ludzkich dramatów wyciskających z oczu łzy, ani porywającej akcji. To, co Jane Campion proponuje w zamian jest jednak wiele od nich cenniejsze.

Harmonijny układ, jaki panuje w sonetach Keatsa przeniesiony jest wprost na ekran. To, co otrzymujemy po połączeniu poezji i kina, to historia, która urzeka swoją autentycznością, prostotą i estetycznym ładem, jaki panował przed dwustu laty, a za którym my - ludzie zmęczeni szalonym postmodernizmem od czasu do czasu tęsknimy.

Mimo opartej na toposie nieszczęśliwej miłości fabuły, Campion nie ukazuje nam kolejnej typowej, melodramatycznej historii romansu biednego poety z dziewczyną z dobrego domu. W Jaśniejszej od gwiazd liczą się bardziej uczucia, niż wydarzenia; wyobrażenia i myśli mają większą wartość, niż czyny, a sny na jawie cenniejsze są niż działanie.

Zgodnie z filozofią, jaką w swoich utworach kierował się Keats, w filmie doznania i emocje bohaterów rozpływają się w otaczającym świecie, przyjmując jego cechy, co osiągnięto poprzez liczne zbliżenia. Poetycka mikrologia, skupienie się na drobnym wycinku rzeczywistości nasyca ją znaczeniem i daje wrażenie obcowania z dziewiętnastym wiekiem nieomal namacalnie.

Tym, co zwraca na siebie uwagę w filmie jest też jego wyjątkowa, zmysłowa estetyka. Szerokie, otwarte kadry komponowane są z pieczołowitą dbałością o szczegóły, co sprawia, że czasem przypominają nam one karty z dziewiętnastowiecznego sztambucha. Towarzyszące im kolory harmonizują z odczuciami bohaterów, a powściągliwa muzyka, której większą część stanowią ludzkie głosy (serenada Mozarta) i śpiew słowika sprawia, że ogólne wrażenie filmu odbierane jest synestetycznie. Wrażenia wielu zmysłów łączą się w jedno doznanie, które pozwala nam niemal poczuć ciepło letniego popołudnia w 1819 roku, które Keats i Fanny spędzili na wspólnej przechadzce.

Staranności obrazu dopełnia również dbałość o szczegóły scenografii i kostiumów. Bohaterowie filmu nie są bogaci (przypuszczam, że i my żylibyśmy podobnie, jak oni), toteż nie znajdują się w ociekających złotem pałacach. Uwolnienie ich z kostiumowego stereotypu zaowocowało bardzo autentycznym obrazem życia angielskiej klasy średniej. Panna Brawne nie posiada wielu przedmiotów, za to te, które ma, wydają się tak prawdziwe i dostępne, że wystarczy niemal sięgnąć ręką, aby ich dotknąć: książki, które czyta, serwis, w którym podaje herbatę są łudząco podobne do tych, które, nieco już podniszczone, możemy dziś zobaczyć w muzeach, za szklaną gablotą. 

W filmie to, co wydaje się już tylko resztkami dziewiętnastowiecznego życia, fragmentami minionej i niemożliwej do odzyskania rzeczywistości, ożywa. Staje się codzienne i zwykłe, a właśnie przez to tym bardziej godne uwagi. Tym, co dopełnia idealnej kreacji (czy raczej odtworzenia) dziewiętnastowiecznego życia jest nieśpieszne trwanie, w którym bohaterowie znajdują czas na dostrzeżenie i docenienie drobnych gestów, przedmiotów i szczegółów obecnych w ich życiu, w których zamyka się jego sens. Słyszany w tle śpiew słowika staje się piękny dla samego śpiewu, nie dla chwil, którym towarzyszy.

Keats i Fanny są świadomi śmiertelności i przemijalności zarówno ich świata, ich miłości, jak i nich samych, dlatego starają się uchwycić jak najwięcej wrażeń; jak najlepiej przeżyć swoje motyle trzy dni, których wspomnienie będzie w mocy oświetlić pozostałe pięćdziesiąt zwykłych lat.

 “I almost wish we were butterflies and liv'd but three summer days - three such days with you I could fill with more delight than fifty common years could ever contain.”

W Jaśniejszej od gwiazd triumfuje klasycystyczna harmonia zamknięta w sekwencjach scen płynnie przechodzących jedna w drugą, rozdzielonych na strofy w ledwie kilku miejscach za pomocą twardego montażu. Obecną w filmie subtelność uczuć doskonale oddaje powściągliwa, a jednak bardzo bliska rzeczywistości gra dwojga pierwszoplanowych aktorów. Łagodna mimika twarzy i nieśmiałe gesty współgrają z wplecionymi w dialogi wersami poezji Keatsa, która w filmie brzmi tak naturalnie, jak towarzyszący jej śpiew ptaków za oknem, szmer wiatru między gałęziami kwitnących drzew, nasz własny oddech... 

Jednocześnie cierpienie Fanny po stracie jest tak autentycznie dojmujące i prawdziwe, że na jego widok odbiorca filmu zaczyna czuć się nieswojo, mimo, iż obserwuje je tylko zza uchylonych drzwi.

Sens życia bohaterów objawia się w ich twórczości. Panna Brawne szyje swoje sukienki nie tylko ze względu na fanaberię - tworzenie, powolne przekształcanie materii towarzyszy każdemu ważniejszemu momentowi w jej życiu. Sceny drobiazgowej pracy nożyczek, igły i nici; rozdzierania materiału; wreszcie symbolicznego obcięcia włosów i przywdziania czarnego, prawie męskiego stroju oddają stan ducha bohaterki lepiej, niż słowa, zaś fragmenty listów i wierszy Keatsa, które powstają na naszych oczach, dopełniają dziewiętnastowiecznego obrazu powinowactwa dusz.

To, co wydawałoby się niemożliwe, pod kierunkiem utalentowanej reżyserki okazało się rzeczywistością. Jaśniejsza od gwiazd jest filmem niezwykłym i nietypowym, a przez to na pewno nie spodoba się każdemu. Tym jednak, którzy są wrażliwi na piękno poezji, szczególnie dziewiętnastowiecznej i lubią nielinearny sposób odbioru sztuki; wracanie do tych samych wersów, by zatopić się w poszukiwaniu ich najgłębszego sensu, szczerze go polecam. Oglądając Bright star ma się świadomość obcowania z poezją, ze sztuką i z XIX wiekiem w najczystszej, pozbawionej jakichkolwiek konwencjonalnych rozwiązań formie.

10/10