Artysta, naukowiec, wizjoner...

Spośród wielu pięknych, dawnych fotografii, jedna szczególnie zwróciła moją uwagę. Była na niej młoda kobieta, odwrócona tyłem, otulona miękkim, obszernym szalem, z lokami upiętymi grzebieniem, odsłaniającymi łabędzią szyję. Piękno i tajemnica - wszystko to, czym według mnie jest kobiecość zawarte w jednym, dziewiętnastowiecznym kadrze. Niesamowite!

Nadar, Marie Laurent, 1856. Marzę, by kiedyś zrobić sobie podobne zdjęcie...

Po tym odkryciu poszukałam autora fotografii, bo to wcale nie jest tak, że dawne zdjęcia były anonimowe. Istniało wiele zakładów fotograficznych, a choć te małe zaginęły gdzieś w nurtach historii, ich wielcy krewni na stałe zapisali się na jej kartach. Jednym z takich znanych atelier było (jak byśmy dzisiaj powiedzieli) studio mieszczące się pierwotnie przy 113 Ruhe Saint-Lazare w Paryżu, a należące nie tyle do zwykłego fotografa, ile raczej do artysty fotografika, który jako jeden z pierwszych odkrył piękno portretów malowanych światłem. Na imię miał Gaspard Felix Tournachon, choć wolał, gdy nazywano go Nadar.

Nadar, Delacroix, 1858.

Jednym z sekretów powodzenia jego fotografii była przeszłość Nadara. Od lat 30. XIX wieku należał bowiem do paryskiej bohemy i trudnił się wykonywaniem (z całkiem niezłym powodzeniem!) karykatur. Kontakty z artystycznym światem jednego z największych i najbardziej rozwiniętych miast dziewiętnastowiecznej Europy nie pozostały bez wpływu na rozwój zainteresowań twórczych artysty, a jego zafascynowanie niezwykle modnymi ówcześnie techniką i wynalazkami zaowocowało zmianą branży. 

Nadar, Ravel, 1854-1855.

W 1854 roku Nadar zdecydował się założyć swoje pierwsze atelier, które w niedługim czasie przeniósł pod numer 35 przy bulwarze des Capucines. Jego studio fotograficzne wyróżniało się już z zewnątrz - pomalowane na czerwono (również w środku), z ogromnym, oświetlonym gazem napisem NADAR, biegnącym przez całą fasadę i sztucznymi fontannami przed budynkiem było nie do przeoczenia. Być może w dzisiejszych czasach, gdy mamy już serdecznie dość migających ekranów i ostrych, barwnych reklam na każdym kroku, ominęlibyśmy to studio, idąc spokojnie dalej w swoją stronę, jednak w połowie XIX wieku bylibyśmy raczej zadziwieni i zaintrygowani na tyle, aby się skusić, wejść do środka i obejrzeć z bliska to kuriozum.

Nadar, Baudelaire, 1856-1858

Wewnątrz zaproponowano by nam wykonanie portretu, również w nowym, nieznanym wcześniej formacie wizytówkowym - carte-de-visite. Ustawilibyśmy się przed 6 lub nawet 8 obiektywami schowanymi w jednej maszynie, przyjęlibyśmy 6 lub 8 różnych póz, z których po całym procesie wybralibyśmy jedno, doskonałe ujęcie, by w końcu zamieścić je na wizytówkach (6x9 cm). W międzyczasie naszą uwagę zwróciłaby cała galeria sław dziewiętnastowiecznego Paryża, które poddały się magicznemu seansowi w atelier Nadara, a którego efektem był fotograficzny panteon ówczesnej societé. 

Nadar, Książę Czartoryski, 1856-1859

Pan Tournachon nie był jednak tylko fotografem. Fascynowały go również loty balonem, wynalazki i sztuka, które to pasje umiejętnie ze sobą łączył. Już w 1858 roku, jako pierwszy zastosował oświetlenie elektryczne podczas robienia zdjęć w kanałach. Użył wtedy flar magnezowych, a czas naświetlania zdjęcia był co prawda szalenie długi - trwał całe 18 minut, lecz mimo to eksperymenty w końcu się opłaciły - dziś nie wyobrażamy sobie już chyba wizyty u fotografa bez tego ostrego, sztucznego światła, odbitego jeszcze przez specjalne parasole. Co ciekawe, po podobnych eksperymentach w swoim atelier (Salon de Photographie electricque mieszczący się w Grand Hotel de la Paix) w latach 60. XIX wieku, Nadar zrezygnował jednak z tego pomysłu - wolał miękkie, łagodne światło dzienne, które potrafiło tchnąć życie w jego portrety.

Nadar, Sarah Bernhardt, 1864.

To właśnie w niezwykle nowoczesnym podejściu do fotografii jako sztuki, a nie rzemiosła (jak u większości ówczesnych fotografów) tkwi sekret powodzenia Nadara i niesłabnącego oddziaływania jego zdjęć na patrzących. Jako były karykaturzysta, Tournachon zwracał szczególną uwagę na cechy charakterystyczne modela, jednak w przeciwieństwie do malowanych wcześniej satyrycznych obrazów - tu nie wyolbrzymiał ich. Łagodne, rozmyte światło nadawało specyficzną aurę portretom i rysowało kształt postaci ustawionej w niewymuszonej, niekiedy nawet nieco niedbałej pozie. Dzięki temu patrzący na zdjęcie ma wrażenie zaklętego w nim życia, ulotnego wrażenia uchwyconego w jednej chwili. Osoba na portrecie wydaje się tak naturalna w swojej pozie, jakby za chwilę miała się poruszyć i zmienić postać zastygłego od 150 lat kadru.

Nadar, Musette, 1854-1855

Fotografia jest cudownym odkryciem, nauką, która przyciągnęła uwagę największych umysłów, sztuką, która zajmuje najwnikliwsze rozumy - pisał Nadar w grudniu 1857 roku* Dla niego fotografia była więc nie tylko sztuką i mistyczną umiejętnością zaklinania w obrazie odbicia ludzkiej duszy, lecz także - nauką, która wkrótce miała zmienić świat. Tournachon jako pierwszy na świecie opublikował fotowywiad, będący zapisem rozmowy ze stuletnim chemikiem Michelem Eugene`em Cheureulem połączonej z sesją fotograficzną, której owocem było 21 zdjęć. Jako pierwszy wykonał również zdjęcia lotnicze z gondoli swego balonu w 1858 roku, a następnie zastosował swoje odkrycie podczas wojny francusko-pruskiej w 1870 roku, wykorzystując balon, kamerę i telegraf do informowania o położeniu nieprzyjacielskich wojsk (genialne!). 

Nadar, Autoportret, 1856-1858.

Z perspektywy czasu można śmiało stwierdzić, że Nadar był jednym z niewielu szczęśliwców obdarzonych genialną intuicją, która pozwoliła mu z niezwykłą trafnością odczytywać znaki czasu i wykorzystywać je do swoich celów, zapewniając sobie tym samym wieczną sławę. W końcu to w jego atelier przy bulwarze des Capucines odbyła się pamiętna wystawa impresjonistów w 1874 roku, która odmieniła oblicze ówczesnego malarstwa...

_______________

* Cyt. za: L. Lechowicz, Historia fotografii, cz. 1. 1839-1939. Łódź 2012, s. 58.

Wykorzystane zdjęcia pochodzą ze strony: www.amadelio.org