Ilu fotografów, tyle metod!

Czyli o najbardziej popularnych metodach robienia zdjęć w XIX wieku.

Peter Henry Emerson, Zbiór wodnych lilii - platynotypia, 1886 (źródło obrazka)

W pierwszym poście z serii mogliście poczytać o tym, jak dokładnie powstawały dagerotypy. Oczywiście, jak to bywa w nauce, równolegle lub kilka- / kilkadziesiąt lat wcześniej inni wynalazcy również zastanawiali się nad tym, jak zapisać obraz rzeczywistości i uwiecznić go.

J. N. Niepce, Widok z okna w Le Gras - heliografia, 1826 r. (źródło obrazka)

Pierwszy w historii był Joseph Niecephore Niepce, który na początku XIX wieku wynalazł heliografię. Od 1816 roku Niepce eksperymentował ze znaną od wieków camerą obscurą i stosunkowo nową litografią. Chciał, aby obraz camery obscury można było przenieść automatycznie na kamień litograficzny i w ten sposób go utrwalić. Niepce miał jednak problemy z materiałem światłoczułym, który mógłby być nośnikiem obrazu. Próbował wykorzystać papier z naniesioną nań warstewką chlorku srebra, ale to nie dawało pożądanych przezeń rezultatów, więc po latach eksperymentów odkrył inną metodę. Zaczął używać wypolerowanej wcześniej metalowej płytki, posrebrzonej i pokrytej asfaltem judejskim. Ustawiał tę płytkę w camerze obscurze i naświetlał przez długie 8 godzin (!). Po tym czasie wywoływał obraz w olejku lawendowym, który rozpuszczał naświetlony asfalt, różnicując tym samym jasne i ciemne miejsca na zdjęciu. Niestety, gotowe zdjęcie było nieostre i niedoskonałe.

W. H. F. Talbot, Grób sir Walter Scotta w Dryburgh Abbey - kalotypia, 1844 (źródło obrazka)

Równolegle do dagerotypii, w Anglii powstała talbotypia, zwala również kalotypią.

Wynalazł ją William Henry Fox Talbot. On również marzył o tym, by przenieść obraz z camery obscury na papier mechanicznie, bez ręcznego przerysowywania go. Najpierw badał światłoczułość różnych materiałów, wynajdując photogenic drawings - stykowe odbitki przedmiotów (koronek, liści), mających kontakt ze światłoczułym materiałem. Stąd był już tylko krok do właściwej kalotypii Metoda, którą opracował polegała na nasączeniu papieru silnym roztworem soli, a następnie zanurzeniu go w azotanie srebra. W papierze na skutek reakcji chemicznych powstawał światłoczuły chlorek srebra. Taki papier Talbot umieszczał w ognisku camery obscury i pozostawiał do naświetlenia na ok. dwie godziny. Po wywołaniu obrazu powstawał negatyw, który mógł posłużyć do uzyskania dowolnej liczby kopii pozytywowych bez większych wydatków (jak w przypadku drogich i unikatowych dagerotypów). Wadą kalotypii była widoczna na zdjęciach struktura użytego papieru oraz nieostry, trochę zniekształcony obraz.

F. S. Archer, Anteroom of Great Hall - technika mokrego kolodionu, 1851 (źródło obrazka)

W 1851 roku, na londyńskiej wystawie światowej, Frederick Scott Archer pokazał zdjęcia uzyskane nową, o wiele tańszą od dagerotypii, a dającą tak samo dobre efekty wizualne metodą mokrego kolodionu. Tym razem obraz pozyskiwano za pomocą dokładnie wypolerowanej, szklanej płytki pokrytej warstwą kolodionu (mieszanka nitrocelulozy, eteru i etanolu), który po prostu wylewano na płytkę i równomiernie rozsmarowywano, po czym zanurzano w azotanie srebra, aby uczulić płytkę. Teraz trzeba było się spieszyć, bo kolodion szybko zastygał, a aby zdjęcie powstało, musiał być mokry. Przenoszono więc płytkę w specjalnym pudełku do wnętrza aparatu i robiono zdjęcie. Proces naświetlania trwał zaledwie kilka sekund, a po wywołaniu i utrwaleniu negatywu lakierem, można było wykonać z niego dowolną liczbę odbitek. Proces ten wyparł w latach 50. dagerotypię, głównie ze względu na tańsze materiały potrzebne do wykonania tak samo ostrego zdjęcia. Wadą techniki mokrego kolodionu było to, że każdą kliszę trzeba było przygotowywać w fotograficznym atelier na chwilę przed zrobieniem zdjęcia i spieszyć się, aby kolodion nie zasechł za szybko.

Frederick Archer taki przystojny! ♥ (źródło)

Metodę tę wyparła w latach 1880. wynaleziona przez Richarda Leacha Maddoxa technika bromo-żelatynowa, w której płytki nie musiały być wilgotne (tzw. sucha płyta). Dzięki temu mogły być przygotowane wcześniej. Pokryta roztworem żelatyny, azotanu srebra i bromku potasu szklana płyta stawała się światłoczuła dzięki powstałemu w wyniku reakcji chemicznej bromkowi srebra. Zaletą tej techniki była już nie tylko jakość zdjęcia, szybkość przygotowania płytki i cena gotowej fotografii, lecz także i to, że klisze mogły być produkowane fabrycznie, a stąd już tylko krok do fotografii dwudziestowiecznej, o której tak pięknie pisał Przyboś:

Julien Vallou de Villeneuve, Nu allongé, 1851-1853 (źródło obrazka)

"Daleka, co noc bliższa, oddaleńsza co dzień!

Mój sen, jak z bromku srebra, wywołał cię z nocy.

Pod pełnym, wypełniającym cały szafir

księżycem pamięci

spoczęłaś lekko jak tlen

na moim oddechu

(...)

i, znikając, ze stu nie wypełnionych twoim ciałem nocy

wynurzyłaś się promiennie

na fotografii"