Portrety malowane swiatłem

Kogo z nas nie fascynują dawne zdjęcia? Oglądanie ich jest trochę jak podglądanie przez dziurkę od klucza dziewiętnastowiecznych i obserwowanie ich życia takim, jakie zostało zapisane na metalowych płytkach 160 lat temu - bez upiększeń i udoskonaleń ówczesnego malarstwa, za to w wystudiowanych pozach fotograficznego atelier...

Mimo, iż pierwsze próby mechanicznego zapisu obrazu rzeczywistości pojawiły się wcześniej (pierwsze "zdjęcie", wykonane pionierską metodą przez Niepce`a przedstawia widok z okna w 1824 roku), prawdziwa moda na fotografowanie zaczęła się wraz z wynalezieniem przez paryskiego dekoratora teatralnego, Louisa Jacquesa Mande`a Daguerre`a dagerotypu. Wynalazek zaprezentowano 7 stycznia 1839 roku w paryskiej Akademii Nauk i od tego czasu każdy chciał uwiecznić się na pokrytej srebrem blaszce, by w ten sposób zachować choć cień swojej młodości i czasów, w których mijała.

Uwieczniony na zdjęciu piknik miał miejsce w 1862 roku, a ja mam wrażenie, że oglądam fotkę z któregoś ze zlotów Krynoliny ;)

Latem tego samego roku zaprezentowano proces wytwarzania dagerotypów, który pozwalał na uzyskanie jednego, unikatowego zdjęcia*

Bazę dagerotypu stanowiła cienka, miedziana płytka pokryta z jednej strony warstwą srebra. Standardowa wielkość takiej płytki to 21,6 x 16,2 cm, choć można było ją też dzielić na mniejsze, równe części. Zależnie od zakładu produkującego, płyty były prostokątne (najczęściej) lub okrągłe.

Gotową płytkę najpierw polerowano (po posrebrzonej stronie) watą bawełnianą z dodatkiem sproszkowanej tripli (ziemi okrzemkowej) z odrobiną 38% alkoholu, a następnie suchą watą i watą z dodatkiem różu polerniczego, tzw. angielskiego.

Dalsze polerowanie odbywało się za pomocą dwóch deseczek, z których jedna była obciągnięta suknem z dodatkiem różu, a druga - skórą daniela.

Po wypolerowaniu należało uczulić płytę. Dokonywano tego techniką naprzemienną (od 1848), stosując parę jodu i parę bromu. Płytkę wsuwano do pojemnika, w którym leżały kawałki jodu i trzymano ją nad nimi, dopóki nie zabarwiła się na niebiesko. Następnie przenoszono ją do drugiego pojemnika z bromkiem wapnia i trzymano ją, dopóki nie przyjęła fioletowej barwy. Drugie jodowanie musiało odbywać się już w ciemnościach. Płytka uzyskiwała wtedy kolor stalowoniebieski, stawała się światłoczuła i trzeba było użyć ją jeszcze tego samego dnia.

Piękne ujęcie! Ileż w nim delikatności i romantyzmu! Czy to przez miękką, pochyloną pozę, czy raczej przez ukryte spojrzenia skierowane w to samo miejsce? Mam wrażenie, że mogłabym usłyszeć oddech tej pary pochylonej nad albumem

W 1842 roku wiedeńska firma Voigtländer zaczęła masowo produkować dagerotypy-aparaty. To do nich wsuwano gotową płytkę, aby przez obiektyw i zbudowany z luster układ optyczny (pierwotnie dagerotypy-zdjęcia były lustrzanym odbiciem, ale skorygowano to, dodając do maszyny dodatkowe lusterko) mogła przepłynąć wiązka światła słonecznego i zapisać obraz na płytce. Czas naświetlania zależał nie tylko od technologii, ale i od mocy słońca. Początkowo dla naszej szerokości geograficznej wynosił on kilka minut, ale jeszcze w latach 1840. dzięki udoskonaleniu technologii, skrócono go do 40 sekund.

Co zaszło między nimi? Zerwane zaręczyny? Odtrącenie awansów? A może to wcale nie ukochany, tylko ojciec, który dowiedział się o skrywanym romansie córki..?

Po seansie pobierania obrazu, płytkę trzeba było wywołać. Trwało to w zależności od wielkości zdjęcia 6-2 minut. Umieszczano je 15 cm powyżej naczynia z parującą rtęcią, co powodowało, że miejscach silniej naświetlonych zbierał się rtęciak srebra (amalgamat). Następnie zanurzano płytkę na 5 minut w roztworze tiosiarczanu sodowego, co pozwalało wytrącić się jodkowi srebra. Aby jasne obszary zdjęcia nie były niebieskawe, płytkę przepłukiwano wodą, umieszczano na specjalnym stojaku i polewano roztworem chlorku złota oraz podgrzewano. Na koniec dagerotyp należało przepłukać w wodzie destylowanej.

Choć dzisiaj wszystkie dawne zdjęcia wydają się czarno-białe lub w odcieniu sepii, dawniej często kolorowano je. Pierwszy wpadł na to szwajcarski malarz Johann Baptist Isenring i już w latach 1850. kolorowanie stało się całkiem popularne. Używano do tego sproszkowanych, a następnie rozrobionych farb laserunkowych, które ostrożnie nakładano na dagerotyp pędzelkiem. Kolory, których używano, to:

(od lewej) sjena naturalna, cynober, karmin, sjena palona, indygo, błękit pruski (caeruleus berolinensis - pozdrawiam :) ), żółcień chromowana, lak angielski oraz sproszkowane srebro i złoto, a także biel ołowiowa / barytowa.

Kolor utrwalano, zanurzając dagerotyp w zimnej wodzie i polewając go wodą destylowaną.

Gotowe zdjęcie można było oprawić. Zawsze umieszczano je za szkłem, co chroniło dagerotyp przed zarysowaniem oraz, o wiele bardziej niebezpiecznym, utlenianiem (ciemnieniem zdjęcia). Oprawę stanowiło najczęściej passe-partout z kartonu lub metalu albo bardziej eleganckie etui ze skóry. Ramkę zdjęcia wyposażano w ozdobne ornamenty lub firmowe napisy, informujące, w czyim atelier zostało wykonane zdjęcie.

Najbardziej znane firmy dagerotypowe, to Louis Auguste Bisson, Louis Pierson, Victor Plumier, Jean-Baptiste Sabatier-Blot, Richard Beard, Antoine François Jean Claudet...

...a także fotograf, kryjący się pod tajemniczym pseudonimem Nadar, którego zdjęcia zachwyciły mnie i wprost skradły mi serce. Ale o nim poczytamy w drugim odcinku tej serii, w przyszłym tygodniu :)

______________________________________________________

* W latach 1860. dagerotypia została wyparta przez technikę mokrego kolodionu, która pozwalała na robienie odbitek w dowolnych ilościach, a do tego była tańsza i szybsza.

Źródło zdjęć: pinterest