"Ćwiczenia nadające kształt". O dziewiętnastowiecznej gimnastyce

Kto powiedział, że w XIX wieku nie było fitnessu? ;)

Takiego, jaki znamy dzisiaj może i nie było, ale pierwsze ćwiczenia gimnastyczne zaczęto opracowywać już w I połowie XIX wieku w Szwajcarii i Danii. Wprowadzono je w szkole, miały cel wychowawczy i dyscyplinujący. Zwrócono również uwagę na pozytywny wpływ ćwiczeń na zdrowie dzieci. W ramach zajęć ruchowych w szkołach dominowały: taniec, szermierka, jazda konna, woltyżerka, wspinanie się, skoki oraz biegi.

Opis ćwiczenia z 1862 roku; źródło

W późniejszym czasie w Prusach Zakłady Gimnastyczne ukierunkowane były głównie na przygotowanie wojskowe, ćwiczono więc na specjalnych przyrządach, poręczach i drążkach, a część zajęć stanowiła musztra. Obowiązujący zestaw ćwiczeń był wymagający i składał się z rzutów kulą lub oszczepem; skoków wolnych, z przyrządami, na konia; biegów, woltyżerki; ćwiczeń równowagi, na drążku, na poręczach, wspinania, zapasów i gier gimnastycznych. Podczas ćwiczeń uczniowie byli umundurowani, a pomiędzy kolejnymi dyscyplinami mogli się posilić wodą i chlebem.

Ćwiczenie z użyciem sprzętu sportowego, lata 80. XIX wieku; źródło

Najbardziej znaczącym ośrodkiem rozwoju gimnastyki stała się jednak Szwecja. Dzięki pracy Pehra Linga i jego syna Hjalmara powstał spójny system ćwiczeń, wykorzystywany również w innych krajach przez cały wiek XIX. Ówczesny schemat jednego treningu, według Tabeli dla kursu pedagogicznego w Centralnym Instytucie Gimnastycznym z 1866 roku składał się z ćwiczeń wstępnych usprawniających nogi, następnie skłonów, zwisów, ćwiczeń równowagi, zestawów na kark, grzbiet i barki, po nich ćwiczeń mięśni brzucha, ćwiczeń naprzemianstronnych, na końcu marszów, biegów i skoków. Godzinny trening kończył się oddechowymi ćwiczeniami rozluźniającymi.

Źródło

W Polsce gimnastykę rozpropagował lekarz Ludwik Bierkowski. Najpierw we Wstępie do anatomii ciała ludzkiego w 1827 roku opisał sposób funkcjonowania ciała, a następnie zajął się już samymi ćwiczeniami w broszurze z 1837 roku zatytułowanej Kilka słów o ważności, potrzebie i użytku gimnastyki. Zasiane ziarno wkrótce zebrało plon i na ziemiach polskich gimnastyka zaczęła być powszechnie stosowana. W roku 1860 "Dziennik Poznański" donosił: "Witamy zakład szwedzkiej gimnastyki pod dyrekcją lekarza p. Uzdowskiego, który podobnym zakładem już przez kilka lat w Szczecinie zarządzał. Potrzeba takowego jest niewątpliwa"* Sześć lat później w tym samym mieście zagościła konkurencyjna instytucja pod dyrekcją doktora Berenta z Berlina, propagująca ćwiczenia w surowym stylu niemieckim. Gimnastyka stała się modna tak samo, jak jej propagowanie. Z resztą ćwiczono nie tylko w szkołach - funkcję instruktorów przejmowali też guwernerzy, wprowadzając elementy ćwiczeń w zakres udzielanych lekcji tańca.

Rycina z 1858 roku, przedstawiająca kostium gimnastyczny; źródło

Ćwiczenia te przeznaczone były oczywiście dla mężczyzn. Kobiety przez długi czas uważano za zbyt słabe i delikatne, by mogły podołać wysiłkowi fizycznemu. Po jakimś czasie jednak stwierdzono, że aby mogły spełniać dobrze przeznaczoną im rolę żony i matki, muszą mieć mocne i zahartowane ciała. A jaki jest lepszy od ćwiczeń sposób na ich wzmocnienie? W 1862 roku Instytut Gimnastyczny w Sztokholmie rozpoczął prowadzenie kursów dla przyszłych instruktorek. Proponowana ówcześnie gimnastyka została jednak tylko trochę dopasowana do możliwości fizycznych kobiet, a na ćwiczenia opracowane specjalnie dla ich potrzeb trzeba było czekać kolejne kilkadziesiąt lat...

źródło

Oczywiście do ćwiczeń zaprojektowano specjalne kostiumy. W wielowarstwowych sukniach, ciasnych gorsetach i metalowych stelażach nie dałoby się przecież swobodnie i rytmicznie poruszać! Ówczesne stroje sportowe wzorowano na ubiorach zreformowanych rozpropagowanych przez Amelię Bloomer w 1851 roku na łamach pisma The Lily. Bloomersy opierały się na "Stroju tureckim", złożonym z bardzo luźnych "spodni" i wydłużonego żakietu. Co prawda ubiór zreformowany nie zagościł w modzie codziennej na długo, jego krój wykorzystano jednak w stworzeniu strojów sportowych i kąpielowych. Stroje te były wygodne, ponieważ nie posiadały stelaży i wielu ciężkich halek, a gorsety zakładane pod spód były o wiele bardziej elastyczne i umożliwiające ruch.

Po lewej "strój turecki" Wortha z 1870 roku, po prawej gorset sportowy z lat 1875-1885 - widać usztywnienie sznurkiem zamiast stalowych fiszbin i sznurowania po bokach.

Mimo, iż gimnastyka nie była aż tak popularna, jak dzisiaj, a higiena i zdrowy tryb życia, jakie znamy obecnie dopiero się kształtowały, istniały ćwiczenia, umożliwiające osobom z nowo wykształconej klasy średniej zadbanie o ruch, którego podczas coraz częstszej i wypierającej jej wcześniejsze formy pracy siedzącej lub jednostajnej brakowało. I oczywiście, oprócz gimnastyki, która była względną nowością, stale uprawiano też dobrze znane od wieków sporty, o których poczytamy następnym razem. To jak, kto idzie poćwiczyć? ;)

 _________________________________

* cyt. za: Wojciech Lipoński, Historia sportu na tle rozwoju kultury fizycznej. Warszawa 2012, s. 438.

źródło obrazków: pinterest.com