Malownicza swoboda / o ogrodach angielskich

Z końcem sezonu balowego, na przednówku wracam do Was z przerwanym cyklem postów o ogrodach. Dziś poczytamy o ogrodach angielskich, a od następnego posta odwiedzimy kilka z nich w pełni letniego rozkwitu :)

Claude Lorrain, Apollo and the Muses on Mount Helion (Parnassus) ; źródło

Choć na kontynencie w XVII i na początku XVIII wieku pełnię przeżywały wciąż ogrody barokowe, w Anglii, na odosobnionej wyspie zaczęto preferować znacznie inny styl. Zwrócono uwagę na pełne bujnej natury obrazy Poussina i Lorraina, wizje przyrody zawarte w poematach takich, jak Raj utracony Miltona, czy The Seasons Thomsona, a na łamach prasy publikowano całkiem nowe, inspirowane nimi wytyczne tworzenia ogrodów. Francois Bacon w Esejach zwrócił uwagę na uciążliwy brak swobody w ogrodach barokowych oraz potrzebę zmian i w ten sposób narodził się  całkiem nowy styl, który miał zapanować niepodzielnie w II połowie XVIII wieku.

Widok autorstwa Williama Hannana ; źródło

Ogrody angielskie miały za zadanie naśladować naturę i oddawać jej malowniczość uchwyconą na płótnach obrazów z grupy malarstwa krajobrazowego. Inspirowano się dziełami poetów i filozofów, a układ poszczególnych części ogrodu opierano na pięknie natury. I tak geometryczne partery haftowe i baseny zastąpiły łąki, trawniki i naturalne zbiorniki wodne. Budowle przestały mieć zasadniczą funkcję w kształtowaniu rzeźby terenu. Zamiast nich wykorzystywano liczne elementy roślinne, zaś oszczędnie umieszczane rzeźby miały być ściśle powiązane z tematyką ogrodu i mieć nacechowanie emocjonalne. Cała przestrzeń była podporządkowana doznaniom jednostki i przeznaczona dla lepszego kontaktu człowieka z naturą.

Thomas Whatley, autor Observations on modern gardening (1770) jako dwie ważne cechy takich ogrodów podał asymetryczny i nieregularny układ oraz nawiązujące do naturalnych elementy rzeźby terenu i wód oraz roślinność.

Thomas Robins, Chiński pawilon w angielskim ogrodzie, II poł. XVIII wieku ; źródło

W miarę upływu lat jednak ogrody angielskie zaczęły ewoluować, ukazując różne oblicza. Najwcześniej objawiły się wpływy chińskie, znajdujące upodobanie wśród angielskich gustów jeszcze w XVII wieku. Szerzone przez powracających z Azji misjonarzy wzorce estetyczne nie miały zbyt wiele wspólnego z oryginalnymi, a chińskość ogrodów objawiała się najczęściej poprzez umieszczanie w nich egzotycznych roślin i budowanie mostów, altan i pawilonów w podobnym stylu. Niekiedy wystarczył poddarty dach budowli, by uznać ją za chińską. Co ciekawe, czasopisma angielskie z początku XVIII wieku (The Guardian, Spectator) doszukiwały się związków ogrodów chińskich z antycznymi ogrodami krajobrazowymi, tworząc tym samym kategorię ogrodów krajobrazowych (ogród angielsko-chiński).

Charles-Melhior Descourtis, The lover caught unawares, 1790 ; źródło

W ostatniej ćwierci wieku triumfy święcił czuły sentymentalizm, co znalazło również odbicie w aranżacji typowej dla sentymentalistów przestrzeni - ogrodu. Celem tworzonych przez nich scenerii było wywołanie określonych nastrojów i wrażeń, co uzyskiwano, dzieląc ogród na kilka kontrastujących ze sobą części,  z których każda akcentowała inny nastrój. Pomocne w tym celu okazywały się różne budowle, takie jak sztuczne ruiny, nawiązujące do starożytności sztafaże, a także pomniki i głazy pamiątkowe wyposażone w stosowne inskrypcje. Ogrodom sentymentalnym patronowały często określone dzieła literackie lub cały program, wraz z pełną symboliką poetycko-filozoficzną.

English garden at the Palace of Caserta, by Jacob Philipp Hackert ; źródło

Równolegle, od 1780 roku wśród ogrodnictwa zaczął rozprzestrzeniać się nurt neoklasycystyczny, polegający na uproszczeniu form i jedności kompozycyjnej. Poszczególne scenerie ogrodu łączono w jedną całość, mocno ograniczając dekoracje (najchętniej stosowano te w antycznym stylu) i zamiast nich eksponując rzeźbę terenu, roślinność i wodę. Ogród tworzony w zgodzie z naturalnym ukształtowaniem miejsca tworzył rozległy krajobraz widokowy. Taki ogród krajobrazowy, według teoretyka sztuki ogrodowej Humphry`a Reptona miał za zadanie uwydatnić piękno naturalnej rzeźby terenu przy jednoczesnym ukryciu jej defektów, a tym samym nadać mu pożądane przestrzenność i swobodę. Ingerencja ogrodnika miała być niewidoczna, a budowle i inne elementy użytkowe albo włączone w ogród, albo całkiem wykluczone.

William Pether, Moonlit river scene with a ruined gothic church ; źródło

Z nastaniem XIX wieku nastąpił powrót sentymentalnego trendu literackiego. Ogród romantyczny miał być przede wszystkim malowniczy. Modny gotycyzm i malarstwo krajobrazowe inspirowały jego twórców, każąc im umieszczać liczne budynki symbolizujące przemijanie takie, jak sztuczne ruiny, pustelnie i groty wśród bujnej, nadmiernej roślinności. Architektura gotycka i konstrukcje przypominające ruiny były często wykorzystywane w funkcjach użytkowych lub nawet zamieszkiwane przez (opłacanego) pustelnika. Filozoficzny nastrój przemijania podkreślano, stosując nieregularne formy, poszarpane linie i różnorodne kształty.

Thomas Gainsborough, Pani Duncombe; źródło

Jak widać, ogród angielski miał wiele różnych form, których możemy dopatrywać się podczas spacerów po dzisiejszych wersjach dawnych, przypałacowych ogrodów i parków. Sama nie wiem, która z wersji podoba mi się najbardziej. Chętnie spędziłabym czas we wszystkich, a Wy?

ENGLISH:
The post is about the sorts of english gardens. I mention the main features of chinese (asian buildings), sentimental (poetry and philosophy references; creating feelings with the space), neoclassical (simple, close to nature and with some ancient accents) and romantic (gothic buildings, artifical ruins) garden and general origins of the english garden.